Δικαίωμα συμμετοχής στην οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας (άρ. 5 παρ. 1 Σ.) – Ελευθερία συνεταιρίζεσθαι (άρ. 12 Σ. και άρ. 11 ΕΣΔΑ) – Αρχή της αναλογικότητας (άρ. 25 παρ. 1 Σ.) – Αρχή της ισότητας – Συμβατή προς το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ η διάταξη του άρθρου 97 παρ. 5 του ν. 4194/2013, με την οποία θεσπίσθηκε περιορισμός του δικαιώματος επανεκλογής στις θέσεις του προέδρου και του μέλους του διοικητικού συμβουλίου (Δ.Σ.) δικηγορικού συλλόγου για περισσότερες από δύο ή τρεις, αντίστοιχα, συνεχόμενες θητείες
(Α) Η αναγωγή επαγγελματικών οργανώσεων, όπως είναι και οι δικηγορικοί σύλλογοι, σε ΝΠΔΔ σωματειακού χαρακτήρα και η υποχρεωτική συμμετοχή σε αυτά των μελών τους είναι, κατ’ αρχήν, σύμφωνη με τα οριζόμενα στα άρθρα 5 παρ. 1 και 3 και 12 παρ. 1 του Συντάγματος, εφόσον στις συγκεκριμένες επαγγελματικές οργανώσεις ανατίθεται από τον νόμο η εκπλήρωση γενικότερων σκοπών δημοσίου συμφέροντος, όπως είναι και οι σκοποί των δικηγορικών συλλόγων, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 90 του ν. 4194/2013. Επιβάλλεται, όμως, στις περιπτώσεις που ο νομοθέτης επιλέγει να αναγάγει επαγγελματική οργάνωση σε ΝΠΔΔ και να επιβάλει την υποχρεωτική συμμετοχή των ελευθέρων επαγγελματιών σε αυτό, η πρόβλεψη ορισμένων εγγυήσεων, όπως, ιδίως, ο υποχρεωτικά αιρετός χαρακτήρας της διοικήσεως των εν λόγω νομικών προσώπων, η ανάδειξη δηλαδή των φυσικών προσώπων που ασκούν διοίκηση σε αυτά με ελεύθερη εκλογή τους από τα μέλη του νομικού προσώπου (βλ. ΣτΕ 2691/2009 επτ.). Εν όψει, ειδικότερα, του διφυούς χαρακτήρα των ανωτέρω επαγγελματικών οργανώσεων, ο οποίος συνίσταται αφενός στην εκπλήρωση σκοπών δημοσίου συμφέροντος με μέσα δημόσιας εξουσίας (π.χ. άσκηση πειθαρχικών αρμοδιοτήτων επί των μελών της επαγγελματικής οργανώσεως) και αφετέρου στην προστασία των επαγγελματικών συμφερόντων των μελών τους, το δικαίωμα συμμετοχής των τελευταίων στην διοίκηση των ως άνω οργανώσεων απορρέει, κατά την κρατήσασα γνώμη, τόσο από το άρθρο 5 παρ. 1 Σ. όσο και από το άρθρο 12 παρ. 1 Σ. Η εφαρμογή της διατάξεως του άρθρου 12 παρ. 1 του Συντάγματος επιβάλλεται εν προκειμένω εκ του ότι οι ανωτέρω επαγγελματικές οργανώσεις – παρότι η συμμετοχή των μελών τους σ’ αυτές καθίσταται υποχρεωτική από τον νόμο – έχουν, σε κάθε περίπτωση, και σωματειακό χαρακτήρα, από τον οποίο απορρέει ειδικότερα το δικαίωμα συμμετοχής των μελών τους στην διοίκηση των επαγγελματικών οργανώσεων, ώστε να διασφαλίζεται κατά τρόπο αποτελεσματικό και ο δεύτερος από τους προαναφερθέντες σκοπούς τους, η προστασία δηλαδή των επαγγελματικών συμφερόντων της οικείας επαγγελματικής τάξεως. Στο πλαίσιο, πάντως, της ρυθμίσεως από τον νομοθέτη του τρόπου διοικήσεως των εν λόγω επαγγελματικών οργανώσεων από τα μέλη τους και εν όψει, ακριβώς, του προαναφερθέντος διφυούς χαρακτήρα τους, δεν αποκλείεται η θέσπιση περιορισμών στο δικαίωμα του εκλέγεσθαι στα όργανα διοικήσεώς τους, εφόσον γίνεται σεβαστή η αρχή της αναλογικότητας.
(Β) Ο επίμαχος, εν προκειμένω, περιορισμός στην δυνατότητα επανεκλογής σε θέση προέδρου δικηγορικού συλλόγου για τρίτη συνεχόμενη θητεία ή σε θέση μέλους του διοικητικού του συμβουλίου για τέταρτη συνεχόμενη θητεία, ο οποίος προβλέπεται από την διάταξη του άρθρου 97 παρ. 5 του ν. 4194/2013, δεν αντίκειται στις ανωτέρω συνταγματικές διατάξεις ούτε στην αρχή της αναλογικότητος, δεδομένου ότι: α) Ο περιορισμός αυτός, ο οποίος, όπως προέκυψε από στοιχεία του φακέλου, απαντάται, με διάφορες μορφές, και σε άλλες έννομες τάξεις (όπως η αγγλική και η γαλλική), εξυπηρετεί προφανείς σκοπούς δημοσίου συμφέροντος, οι οποίοι ανάγονται, προεχόντως, στην ανάγκη εναλλαγής προσώπων στην διοίκηση επαγγελματικών οργανώσεων με έντονα δημόσιο χαρακτήρα, όπως οι δικηγορικοί σύλλογοι, ώστε να αποτρέπονται φαινόμενα δημιουργίας ισχυρών προσωπικών δεσμών μεταξύ των ασκούντων διοίκηση και των μελών τους, απότοκα της μακροχρονίου παραμονής των ίδιων προσώπων στην διοίκηση, με συνέπεια να απομειώνεται σοβαρά, κατά την κοινή πείρα, η αποτελεσματικότητα της ασκούμενης διοικήσεως, αλλά και να δημιουργούνται αμφισβητήσεις ως προς τον σύννομο και χρηστό χαρακτήρα της ασκήσεώς της. β) Ο ανωτέρω περιορισμός δεν συνεπάγεται διαρκή αποκλεισμό από την διοίκηση των δικηγορικών συλλόγων, αλλά αφορά την δυνατότητα επανεκλογής του ίδιου προσώπου για τρίτη (ή τέταρτη) συνεχόμενη θητεία, χωρίς να αποκλείεται η επανεκλογή του στο μέλλον, αφού μεσολαβήσει μία περίοδος υποχρεωτικής αποχής του από την διοίκηση. Δεν θίγεται, ως εκ τούτου, στον πυρήνα του το δικαίωμα των μελών των δικηγορικών συλλόγων να συμμετέχουν στην διοίκησή τους, λαμβανομένης μάλιστα υπόψη και της σχετικά μεγάλης διάρκειας (τετραετούς) της θητείας των προέδρων των δικηγορικών συλλόγων και των μελών των διοικητικών τους συμβουλίων, ούτε, άλλωστε, μπορεί να θεωρηθεί, κατά την κοινή πείρα, ότι το εν λόγω μέτρο είναι προδήλως ακατάλληλο ή μη αναγκαίο για την εξυπηρέτηση των προαναφερθέντων σκοπών δημοσίου συμφέροντος, για τον λόγο ότι θα μπορούσαν να εξυπηρετηθούν εξ ίσου αποτελεσματικά με οποιοδήποτε άλλο μέτρο. Υπό τα δεδομένα, εξ άλλου, αυτά, η διάταξη του άρθρου 97 παρ. 5 του ν. 4194/2013 δεν αντίκειται ούτε στην διάταξη του άρθρου 11 της ΕΣΔΑ, διότι, ανεξαρτήτως αν η τελευταία εφαρμόζεται εν προκειμένω, πάντως ο επίμαχος περιορισμός στο δικαίωμα του εκλέγεσθαι παρίσταται, κατά τα προεκτεθέντα, εύλογος και αναγκαίος για την επίτευξη των προαναφερθέντων σκοπών δημοσίου συμφέροντος. Τέλος, το γεγονός ότι όμοιοι περιορισμοί δεν απαντώνται, ενδεχομένως, στις ρυθμίσεις που διέπουν άλλες επαγγελματικές οργανώσεις, οι οποίες οργανώνονται από τον νομοθέτη ως δημόσιοι σύλλογοι των μελών τους, δεν συνιστά παραβίαση της αρχής της ισότητος, δεδομένου ότι τόσο οι συνθήκες υπό τις οποίες τελούν οι διάφορες επαγγελματικές ομάδες, όσο και οι λόγοι δημοσίου συμφέροντος που επιβάλλουν την συγκεκριμένη μορφή οργανώσεώς τους δεν ταυτίζονται, ώστε να παραβιάζεται η αρχή της ισότητος εκ του ότι δεν επιβάλλονται σε όλες τις περιπτώσεις όμοιοι περιορισμοί.
[με συγκλίνουσα γνώμη ενός Συμβούλου και ενός Παρέδρου, σύμφωνα με την οποία, αφενός, δεν έχει δε εν προκειμένω εφαρμογή ούτε το άρθρο 12 παρ. 1 του Συντάγματος ούτε το άρθρο 11 της ΕΣΔΑ, και, αφετέρου, για τους προεκτεθέντος λόγους, δεν παραβιάζεται το Σύνταγμα και, ειδικότερα, οι διατάξεις των 5 παρ. 1 και 25 παρ. 1 Σ.]