ΟΔΥΣΣΕΑ Λ. ΣΠΑΧΗ[1]
«ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΙΣΧΥΣ ΣΤΟΝ «ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟ»
ΤΟΥ ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΥ ΚΟΡΝΑΡΟΥ»[2]
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1.Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΥ ΚΟΡΝΑΡΟΥ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ «ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟ»: ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ
2.ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΥ ΚΟΡΝΑΡΟΥ
3.ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ Η ΙΣΧΥΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ
1.Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΥ ΚΟΡΝΑΡΟΥ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ «ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟ»: ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ
Ξεκινώντας από το βιβλικό «Εν Αρχή ην ο Λόγος» και φτάνοντας ως τη ρήση του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη «τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική» έχουμε, ήδη, ένα επαρκές πνευματικό ταξίδι που θα μας επιτρέψει ν’ αποδώσουμε στη γλώσσα το αξίωμα της μήτρας του πολιτισμού, κάθε είδους πολιτισμού. Η γλώσσα είναι ο κοινός τόπος πάνω στον οποίο δομείται το μέλλον των τεχνών και των γραμμάτων. Πως και πότε ξεκίνησε για την Ελλάδα αυτή η συλλογική ρίζα; Υποστηρίζεται η άποψη ότι οι πινακίδες που έχουν εντοπιστεί στην αίθουσα αρμάτων στην Κνωσό (κατά πάσα πιθανότητα αποτέλεσμα της συνάντησης του Μυκηναϊκού και του Μινωικού πολιτισμού) συνιστούν ,ενδεχομένως, τις παλιότερες πινακίδες που είναι γραμμένες στην ελληνική γλώσσα[3].Ένα τέτοιο σημείο «συνάντησης» πολιτισμών είναι και η περίπτωση του «Ερωτόκριτου» του Βιτσέντζου Κορνάρου, του πιο εμβληματικού, ίσως, ποιήματος της Κρητικής Αναγέννησης. Μιας Αναγέννησης από την οποία (όπως είχε αποφανθεί ο Γ. Σεφέρης ) ξεκινά η νεότερη ελληνική ποίηση[4].
Σύμφωνα με τις τελευταίες φιλολογικές έρευνες, ο ποιητής του «Ερωτόκριτου» ταυτίζεται μ’ έναν βενετοκρητικό, το Βιτσέντζο Κορνάρο (Β.Κ.), που γεννήθηκε στις 26 Μαρτίου του 1553 στην Τραπεζόντα της Σητείας κι ήταν γιος του Ιάκωβου Κορνάρου και της Ζαμπέτας Ντεμέτζο. Τα βιογραφικά στοιχεία του ποιητή είναι λιγοστά και ο ίδιος αυτοσυστήνεται ως εξής: « Βιτσέντζος είν’ ο Ποιητής, κι’ εις τη γενιά Kορνάρος………στη Στεία εγεννήθηκε στη Στεία ανετράφη».Συνεπώς, εδώ παρουσιάζεται ένας Κρητικός ποιητής με βενετσιάνικες ρίζες,ο οποίος γράφει και μιλά στα ελληνικά. Το σημαντικό και το προέχον, όμως, είναι η προσήλωση του Β. Κ. στην ελληνική γλώσσα. Ο ποιητής, παρά τη διπλή καταγωγή του, είχε απόλυτη συνείδηση της ελληνικής ταυτότητάς του.
Αλλά και ο «Ερωτόκριτος» που εξετάζουμε είναι αποτέλεσμα διασταύρωσης και συνάντησης της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας με τη δημώδη ποίηση της Κρήτης. Κατά τους μελετητές του συγκεκριμένου έργου, ο Β. Κ. είχε ως άμεσο πρότυπο για τον «Ερωτόκριτό» του τη γαλλική μυθιστορία «Paris et Vienne», η οποία είχε ήδη εκδοθεί το 1487. Σε κάθε περίπτωση,όμως, στον «Ερωτόκριτο» του Β.Κ. η προαναφερόμενη επιρροή συναντιέται με την τοπική, δημοτική παράδοση και συγκεκριμένα με τις λαϊκές παροιμίες και τα δημοτικά τραγούδια.
Με τον «Ερωτόκριτο» του Β.Κ. ,όμως, πραγματοποιείται άλλη μία συνάντηση: Συναντιέται η Κρήτη (και κατ’ επέκταση η Ελλάδα) με το δυτικό Μεσαίωνα και τον ιπποτισμό. Ειδικότερα, κατά την ύστερη περίοδο του Μεσαίωνα, η λογοτεχνική παραγωγή που εντάσσεται στην «Κρητική Αναγέννηση», θεωρείται πως είχε έντονες επιρροές από την «Ιταλική Αναγέννηση».[5]Ο «Ερωτόκριτος» εντάσσεται σ’ αυτό το (κοινωνικό και πολιτιστικό) πλαίσιο της «Κρητικής Αναγέννησης», στο οποίο η Κρητική διάλεκτος συνιστούσε το κύριο μέσο της ποιητικής έκφρασης.[6] Η «διασύνδεση» δε της Ιταλικής και της Κρητικής Αναγέννησης ήταν – ως ένα βαθμό – απότοκος της επέκτασης της Βενετίας στην ανατολική Μεσόγειο. Πρέπει, επίσης, να λάβουμε υπόψη ότι ο ποιητής ήταν ένα εξέχον μέλος της βενετoκρητικής αριστοκρατίας[7].Επομένως, πέρα από την καταγωγή του και την κοινωνική του συγκρότηση (που επηρέασαν οπωσδήποτε την ποιητική του γραφή),ο ποιητής αφηγήθηκε έχοντας υπόψη τις τάσεις στη φιλοσοφία, όπως αυτή είχε εξελιχθεί στα χρόνια της Αναγέννησης[8].Είναι δε πολύ πιθανό να γνώριζε την άνθηση του νεοπλατωνισμού στην Φλωρεντία. Έχει υποστηριχθεί, μάλιστα, ότι πρέπει να διερευνηθούν ενδεχόμενες «νεοπλατωνικές απηχήσεις» στον «Ερωτόκριτο» του Κορνάρου και τυχόν διάλογος του ποιητή με τη νεοπλατωνική φιλοσοφία ως σύστημα σκέψης.[9]Άλλωστε, όταν η Νένα εκφράζει την αποδοκιμασία της για τον έρωτα της Αρετούσας προς τον Ρωτόκριτο, τής λέει: «Γροίκα ανοστιά, γροίκα αρρωστιά, γροίκα δαιμόνου οδύνη»[10].Η φράση μάς παραπέμπει στο «μέγα δαίμονα» του Πλατωνικού «Συμποσίου», χαρακτηρισμό που δίνει ο φιλόσοφος στον έρωτα.
Τέλος, με τον «Ερωτόκριτο» του Β.Κ συναντιέται η αρχαία Ελλάδα και, συγκεκριμένα, η κλασσική Αθήνα με τον τότε ,μεσαιωνικό, μεταβυζαντινό ελληνισμό. Ο Ρωτόκριτος ταιριάζει στο πρότυπο του πλατωνικού ηγέτη, που φιλοτεχνήθηκε στην πλατωνική ακαδημία,στην Αθήνα.Αυτή η πόλη, εξάλλου, κατά τον Β.Κ. , είναι «της μάθησης η βρώσις», «θρονί της αρετής» κι «ο ποταμός της γνώσης»[11]. Η ποιητική έκφραση παραπέμπει στο σχετικό χωρίο του Επιτάφιου του Περικλή,όπως τον αποδίδει ο Θουκυδίδης: «Ξυνελών τε λέγω την τε πάσαν πόλιν της Ελλάδος παίδευσιν είναι[12]» (Συνοψίζοντας ισχυρίζομαι πως η πόλη {δηλαδή η Αθήνα} σε όλες τις εκδηλώσεις της είναι ο δάσκαλος των Ελλήνων).Ο ποιητής, έτσι, υπαινίσσεται ότι γνωρίζει την αρχαιοελληνική γραμματεία και πως η ποίησή του αρδεύεται από τις πηγές της Αθηναϊκής φιλοσοφίας και του πολιτικού στοχασμού των κλασσικών χρόνων της Αθήνας.
Αυτή η σύνδεση της αρχαιοελληνικής γραμματείας και της ποιητικής αφήγησης σχετίζεται και με την ελεύθερη στάση της Αρετούσας, που αρνείται πεισματικά την καταβαράθρωση της αξιοπρέπειας της, στάση η οποία απηχεί την ξεκάθαρη επιλογή του ποιητή για την πορεία (που ο ίδιος επιθυμεί) για το νέο ελληνισμό. Γιατί αυτόματα έρχεται στο νου η παρόμοια, θαρραλέα στάση της Αντιγόνης στην ομώνυμη (αρχαιοελληνική) τραγωδία του Αθηναίου Σοφοκλή, η οποία, επίσης, αρνείται να υποκύψει στην πολιτική βία του Βασιλιά και επιμένει στην διάσωση της αξιοπρέπειάς της με την ταφή του αδερφού της. Η Αρετούσα δεν έχει τίποτε το κοινό με την άβουλη κόρη της εποχής του ποιητή, δηλαδή την υποταγμένη, που δέχεται αδιαμαρτύρητα την ισχύ και τον πατρικό δεσποτισμό. Κληρονομεί, όπως αναφέρθηκε, κάτι από τον ατίθασο χαρακτήρα της Αντιγόνης. Ο ποιητής, έτσι, φαίνεται να παραδίδει το μίτο αυτής της συνέχειας από την Αντιγόνη της αρχαιοελληνικής τραγωδίας στην Αρετούσα. Συνεπώς, δεν είναι άνευ σημασίας η καταγραφή και η αξιολόγηση των επιρροών που δέχθηκε ο ποιητής αλλά και των ευρύτερων κοινωνικών αντιλήψεων κατά το χρόνο της συγγραφής του έργου.
2.ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΥ ΚΟΡΝΑΡΟΥ
Ο Β.Κορνάρος συγγράφει τον «Ερωτόκριτο» του σε μια εποχή κατά την οποία η ευθεία απειλή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας έχει αναγκάσει την Διοίκηση της Βενετίας να προβεί σε μια σχετική φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος στην Κρήτη (με παραχώρηση κυρίως θρησκευτικών ελευθεριών).Εξαιτίας αυτού, έλαβαν χώρα μεγάλες μεταβολές στο νησί οι οποίες είχαν, με τη σειρά τους, ως συνέπεια την ανατροπή των παλιών δομών (οικονομικών και κοινωνικών) των πόλεων. Είναι εμφανές ωστόσο ότι ο ποιητής δεν φροντίζει ν’ αποδώσει ένα ποιητικό αφήγημα συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου, γιατί δεν αναγνωρίζει τον εαυτό του ως «σκαπανέα της επιστήμης της ιστορίας», αλλά ως ποιητή. Θεωρεί μόνο ότι μπορεί και πρέπει να εκπέμψει ένα πολιτικό στίγμα των προοδευτικών αντιλήψεων για την εποχή του αναφορικά με τη φύση της πολιτικής εξουσίας και της σύγκρουσης για την κατάκτησή της.[13] Ο έρωτας που αφηγείται ο ποιητής ξεπροβάλλει μέσα απ’ ανδραγαθίες, αλλά λαμβάνει χώρα σε πλαίσιο συγκρούσεων για την ισχύ. Μπορεί, βέβαια, η ποιητική αφήγηση να έχει τοποθετηθεί σε «ιστορικά ασαφή» εποχή, αλλά οι πολιτικές, κοινωνικές και πολιτιστικές αναφορές του ποιητή έχουν «ιστορικό προσδιορισμό». Ακολουθώντας τη συνήθεια πολλών ποιητών, ο Κορνάρος επηρεάσθηκε από το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ζούσε. Έτσι, στον «Ερωτόκριτο του» (ακόμη κι αν δεν μπορεί να θεωρηθεί «πολιτικό έργο») προβάλλονται άλλοτε φανερά κι άλλοτε πιο συγκαλυμμένα πολιτικές απόψεις και γνώμες. Η κρατούσα, βέβαια, άποψη είναι ότι ο «Ερωτόκριτος» συνιστά «ερωτική μυθιστορία» και ,πιο συγκεκριμένα, «ρομαντικό μυθιστόρημα» και όχι πολιτική αλληγορία[14].Ωστόσο, πίσω από την προφανή βιτρίνα του, μπορεί κανείς να διακρίνεις διαπάλη ιδεών, κατάθεση πολιτικών απόψεων, γνώμες για το δίκαιο, το άδικο, τον πόλεμο και τις συγκρούσεις, που αποσκοπούν στην ισχύ και την εξουσία. Η άνοδος, συγκεκριμένα, του Ρωτόκριτου στο βασιλικό θρόνο της Αθήνας ,ενδεχομένως, ν’ αποτελεί συμβολισμό για το πλεονέκτημα του δημοκρατικού συστήματος διακυβέρνησης[15],ενός προωθημένου πολιτεύματος. Και βέβαια είναι δύσκολο να απορρίψει ο σύγχρονος αναγνώστης την εκδοχή ότι ο ποιητής θα γνώριζε τις απόψεις των απολογητών για την «ιδανική διακυβέρνηση» της Βενετίας.Κατά τον χρόνο της συγγραφής του «Ερωτόκριτου» ήταν ευρέως διαδεδομένες οι απόψεις για την εν λόγω διακυβέρνηση.Και ακριβώς αυτή η εικόνα του ιδανικού πολιτεύματος της Βενετίας προβάλλεται σε πολιτικές πραγματείες του 16ου αιώνα, οι συγγραφείς των οποίων αντλούσαν την έμπνευση από τους μεγάλους στοχαστές της κλασσικής Αθήνας ( όπως τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη)[16].
Πως συνδέονται όμως όλα αυτά με τη συγγραφή του Ερωτόκριτου; Ο Βιτσέντζος Κορνάρος δεν ήταν μια ασήμαντη προσωπικότητα, είχε δημόσια δράση και πνευματικό εκτόπισμα. Διετέλεσε αξιωματούχος του Χάνδακα, ήταν μέλος της τοπικής ελίτ και συμμετείχε από υπεύθυνη θέση στην καταπολέμηση της πανδημίας που είχε πλήξει και την Κρήτη. Ήταν ,επομένως, ένας αριστοκράτης που είχε ενεργό ρόλο στην επίλυση των προβλημάτων που η διοίκηση απαιτούσε. Πρότυπό του προδήλως ήταν η Βενετική αριστοκρατία και ,ως εκ τούτου, είχε μείζονα σημασία η προπαγάνδα των βενετικών αξιών, έτσι όπως τουλάχιστον μπορούσε να τις αντιληφθεί ο ποιητής. Η σύμπραξη του, άλλωστε, για την ανακούφιση των πολιτών του Χάνδακα κατά την πανδημία παραπέμπει στους απολογητές του τρόπου διακυβέρνησης της Βενετίας, οι οποίοι και παρουσίασαν τους άρχοντες της Βενετίας ,ως απόλυτα αφοσιωμένους στις ανθρωπιστικές αξίες[17].Η ποιητική πλοκή του «Ερωτόκριτου» είναι γεμάτη από μηνύματα για την ποιότητα της διακυβέρνησης και τον τρόπο διαχείρισης της ισχύος, στα οποία είναι εμφανής η επιρροή του βενετικού μύθου περί διακυβέρνησης. Ακόμη και ο γάμος του Ρωτόκριτου (ως πρότυπου δικαιοσύνης και θάρρους) με την Αρετούσα (ως πρότυπου αρετής και αγνότητας όπως διαλαλεί το όνομα της),είναι γεμάτος συμβολισμό για την μελλοντική διακυβέρνηση του νέου ελληνισμού και παραπέμπει στον «τελετουργικό γάμο» του Δόγη της Βενετίας.Την ημέρα της Ανάληψης, συγκεκριμένα, στα πλαίσια των δημόσιων τελετών με πολιτικό μήνυμα, πραγματοποιείτο ο «τελετουργικός γάμος» του Δόγη με την θάλασσα, ως συμβολική αναπαράσταση της βενετικής κυριαρχίας επί των θαλασσών.[18]Ένας γάμος που παραπέμπει, βέβαια, στην αναζήτηση της ισχύος και της δύναμης μέσα από τη σύγκρουση, ένα ζήτημα που πραγματεύεται και ο Β.Κ. στον «Ερωτόκριτο».
3.ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ Η ΙΣΧΥΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ
Η σύγκρουση των μνηστήρων, για την «ερωτική κατάκτηση» της Αρετούσας (΄΄γκιόστρα΄΄) δεν είναι παρά η συμπλοκή μεταξύ «δυνατών» και «κυρίαρχων» για κατάκτηση του τρόπαιου. Με αφορμή αυτή τη διαμάχη για τη νίκη, τη διάκριση, ο ποιητής εξιστορεί σ’ ένα ιπποτικό πλαίσιο, το οποίο ίσως παραπέμπει στον ανταγωνισμό των μνηστήρων της Οδύσσειας του Ομήρου. Η ομορφιά της Αρετούσας που ελκύει τους άρχοντες – ιππότες της εποχής συμπορεύεται με την ελκυστικότητα της κοινωνικής κι οικονομικής δύναμης του πατέρα της. Την τελευταία ορέγονται, κυρίως, οι μνηστήρες της Αρετούσας.Η «γκιόστρα», επομένως, αποτελεί μια αλληγορία για τη διαπάλη που σοβεί κατά τη διεκδίκηση ενός λάφυρου. Υπό την εκδοχή αυτή, ο εκπρόσωπος κάθε περιοχής στο αγώνισμα για την ερωτική κατάκτηση της Αρετής (δηλαδή του τρόπαιου της ισχύος) απηχεί και την ιδιαιτερότητα της καταγωγής (με ό,τι αυτή ιστορικά σημαίνει).Για παράδειγμα ο Καραμανίτης Σπιδόλιοντας ,ο οποίος έχει ως έμβλημα το χάρο με δρεπάνι συμβολίζει την άκρως επικίνδυνη επιθετικότητα των Οθωμανών, που απειλούσαν την ισχύ των Βενετών, αλλά και τον εναπομείναντα αδούλωτο ελληνισμό με υποδούλωση. Ο Κρητικός Χαρίδημος (το alter ego του ποιητή) παρουσιάζεται ως καλοπροαίρετος ιππότης, που επιλέγει να συμπαρασταθεί στο Βασιλιά της Αθήνας. Ο ποιητής ως γνήσιος αναγεννησιακός περιγράφει τις συγκρούσεις ισχύος, οι οποίες θυμίζουν τις διαμάχες των ελληνικών πόλεων της κλασσικής αρχαιότητας.
Από τη σύγκρουση της «γκιόστρας», νικητής είναι ο Ρωτόκριτος (η επιλογή του ποιητή),ο οποίος, βέβαια, είναι κοινωνικά κατώτερος. Έχει, ωστόσο, εκείνα που ονειρεύεται ο ποιητής για το νέο ελληνισμό: ρώμη, κάλλος, πίστη σε αξίες κι ιδανικά, σύνεση, σοφία. Σ’ αντίθεση δε με τον Ρωτόκριτο, το πολιτικό προφίλ που σμιλεύει ο Κορνάρος για τον απερχόμενο βασιλιά Ηράκλη (πατέρα της Αρετούσας) δεν έχει αμιγώς χαρακτηριστικά πλατωνικού ηγέτη (δηλαδή ενός συνετού φιλόσοφου-βασιλιά που είναι προσηλωμένος αυστηρά στο συλλογικό συμφέρον κι όχι στο ατομικό).Ο Ηράκλης είναι ,εκτός των άλλων, ένας ιδιοτελής άρχοντας, που δεν παύει να ενδιαφέρεται για τα συμφέροντα της κοινωνικής του τάξης. Αυτή η προάσπιση των ταξικών συμφερόντων τόσο του Ηράκλη, όσο και της συζύγου του, τους στρέφει ακόμη κι εναντίον του παιδιού τους.Η Αρετούσα φυλακίζεται γιατί η ερωτική και κοινωνική συνεύρεση με τον «υποδεέστερό» της Ρωτόκριτο αντιστρατεύεται αυτά τα συμφέροντα. Η συμπεριφορά του βασιλικού ζεύγους αντικατοπτρίζει την αντίληψη για το ρόλο του ηγεμόνα ως προασπιστή των προοπτικών του εκάστοτε εξουσιαστικού σχήματος (και σε αυτό διαφέρει από την άποψη του Πλάτωνα για τον σκοπό της ηγεσίας με τον οποίο ο ποιητής είναι σύμφωνος). Η βία κι η ιδιοτέλεια ως έκφραση πολιτικής ισχύος σκιάζει ,ως εκ τούτου, την άσκηση εξουσίας του Ρήγα Ηράκλη.Ο ποιητής αποδίδει τον Ηράκλη ως ένα ηγέτη, που έχει μεν τις μακρινές καταβολές της παλιάς αίγλης, αλλά ταυτόχρονα διατηρεί και το πνεύμα του αδιάλλακτου κι αυταρχικού άρχοντα (κατά τα πρότυπα του δεσποτικού ηγεμόνα του Μεσαίωνα).
Ο Ρωτόκριτος, που διαδέχεται τον αντιδημοκρατικό Ηράκλη, συμβολίζει τον ανατρεπτικό, αναγεννησιακό άνθρωπο και για το λόγο αυτό είναι η μεγάλη απειλή. Όπως όλοι σχεδόν οι μαχητές της ελευθερίας και οι φορείς των νέων ιδεών διώκονται,έτσι κι ο Ρωτόκριτος εξορίζεται από την Αθήνα επειδή απειλείται το αυταρχικό σύστημα.Η επάνοδος του Ρωτόκριτου στην Αθήνα μετά τον θρίαμβο στο πεδίο των μαχών ( και κατ’ επέκταση στο πεδίο των ιδεών) δεν σηματοδοτεί μόνο την ευτυχή κατάληξη του ειδυλλίου του με την Αρετούσα. Συμβολίζει και το θρίαμβο του δικαίου, την αποκατάσταση της δικαιοσύνης. Είναι εμφανές πως ο ποιητής επιθυμεί να σμιλέψει με την ποιητική αφήγησή του ένα λαμπρό σύμβολο: η Αρετούσα με την ελεύθερη στάση της είναι η νέα «Καρυάτιδα» του ελληνισμού που δεν φοβάται, αντιστέκεται, επιλέγει ,δημιουργεί το μέλλον της μαζί με τον Ρωτόκριτο,το δίκαιο και συνετό άρχοντα (κατά τα πρότυπα του Πλατωνικού ηγέτη).Αυτό,εν τέλει, οραματίσθηκε ο Βιτσέντζος Κορνάρος με τον «Ερωτόκριτο» του: τη διοίκηση του νέου ελληνισμού από άρχοντες δίκαιους και σώφρονες, όπως τους Βασιλείς- Φιλοσόφους του Πλάτωνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Στυλιανός Αλεξίου : «Βιτσέντζος Κορνάρος ,Ερωτόκριτος» (επιμ.) εκδόσεις Ερμής,Αθήνα 2008.
- David Holton:
Α.«Μελέτες για τον Ερωτόκριτο και άλλα νεοελληνικά κείμενα» (επιμ.),εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2000.
Β.«Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης» (επιμ.),Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης,Ηράκλειο Κρήτης ,2016.
3.Στέφανος Κακλαμάνης:
Α.«Η Κρητική Ποίηση στα χρόνια της Αναγέννησης»Τόμος Α΄,εκδόσεις ΜΙΕΤ,Αθήνα 2019.
Β. «Ζητήματα Ποιητικής στον Ερωτόκριτο»,Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη,Ηράκλειο 2006.
4.Massimo Perri: « Του πόθου αρρωστημένος.Ιατρική και Ποίηση στον Ερωτόκριτο»,Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης,Ηράκλειο 1999.
5.Στέφανος Ξανθουδίδης, «Βιτζέντζου Κορνάρου, Ερωτόκροτος», τυπογραφείο Στ.Αλεξίου,Ηράκλειο 1915.
6.Μιχάλης Πιερής:«Ερωτόκριτος vs Πιστόφορος. Ιδεολογικές δομές στο έργο του Κορνάρου» (ανάτυπο από το περ. «Κονδυλοφόρος», τ.5, σσ.7-38) Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
7.Γιώργος Σεφέρης: «Ερωτόκριτος»,Δοκιμές τ. Α΄,εκδόσεις Ίκαρος,Αθήνα 1981.
[1] Ο Οδυσσέας Λ. Σπαχής είναι Σύμβουλος Επικρατείας και συγγραφέας.
[2] Το κείμενο αποδίδει ομιλία που έλαβε χώρα στο Πολεμικό Μουσείο στις 19-11-2023.
[3] Βλ. Roderick Beaton,” Οι Έλληνες, μια παγκόσμια ιστορία», εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2022, σελ. 37.
[4] Βλ. Γ.Σεφέρη από το δοκίμιο «Ερωτόκριτος» στις Δοκιμές Α΄.
[5] David Holton, (επιμ.), «Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2016, σελ. 12.
[6] David Holton, ο.π. σελ. 18.
[7]David Holton,ο.π,σελ. 185.
[8]David Holton,ο.π.,σελ. 186
[9] Βλ. Ειρήνη Παπαδάκη «Νεοπλατωνικές απηχήσεις στον Ερωτόκριτο»,στο ΄΄Ζητήματα Ποιητικής και Πρόσληψης του Ερωτόκριτου» του Κέντρου Ερευνών και Μελετών Κρητικού Πολιτισμού του Δήμου Σητείας,Σητεία 2015.
[10] Στίχ.Α, 966.Για την απόδοση του κειμένου του «Ερωτόκριτου» έχει ληφθεί υπόψη,μεταξύ άλλων, και η αναπαραγωγή της «Μικράς Εκδόσεως» υπό Στεφ. Ξανθουδίδου, με εισαγωγή Θ. Δετοράκη,εκδόσεις Μύστις ,Ηράκλειο 2016.
[11] Στίχοι Α, 25-26.
[12] Θουκυδίδη «Περικλέους Επιτάφιος»,κεφ 41.
[13] Πιερής, Μ. 2006. Ερωτόκριτος vs Πιστόφορος. Ιδεολογικές δομές στο έργο του Κορνάρου. (ανάτυπο από το περ. «Κονδυλοφόρος», τ.5, σσ.7-38) Θεσσαλονίκη: University Studio Press
[14] David Holton,ο.π.,σελ. 131
[15] Πιερής, Μ. 2006,ο.π.
[16] Βλ. Gasparo Contarini,στο Ανδρονίκη Διαλέτη : «Ιστορία της Βενετίας και της Βενετικής Αυτοκρατορίας ,11ος-18ος Αιώνας», Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα.
[17] Βλ. Girolamo Priuli, Gasparo Contarini και Paolo Sarpi, στο Ανδρονίκη Διαλέτη,ο.π.
[18] Βλ. Ανδρονίκη Διαλέτη,ο.π.
ΑΦΙΕΡΩΜΑ-ΕΘΝΙΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ (1) (1)