ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΣΠΑΧΗ ΄΄ ΤΟ ΙΕΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΣΤΟ ΜΙΝΩΙΚΟ ΜΥΘΟ΄΄[1]
Η ανάγκη της μυστικής γέννησης του Δία στο Ιερό Σπήλαιο της Ίδης της Κρήτης, εν πολλοίς καθορίζεται από την ιδιότητα του ως εγγυητή του δικαίου.Ο γεννήτορας των θεών και υπέρτατος δικαστής επιβίωσε χάρη σε μια συνωμοσία που έστησε η μητέρα του Ρέα,η οποία εξαπατώντας το γεννήτορα του Θεού Κρόνο,διάλεξε έναν μυστικό κρυψώνα για την διάσωση του παιδιού από το βέβαιο θάνατο που προετοίμαζε ο παιδοκτόνος πατέρας.Η μυστική αυτή διαδικασία παραπέμπει στην ειδική προστασία που χρειάζεται το νέο δίκαιο από την καταλυτική επίδραση του παλιού και διεφθαρμένου.Ο συμβολισμός της σπηλιάς αντικατοπτρίζει τις δυνάμεις που επεξεργάζονται τη νέα κοινωνική τάξη κρυφά εντός του ίδιου του κοινωνικού σώματος,το οποίο αποδίδεται συμβολικά με το σώμα της γης και εκφράζεται ως Θεός “Ζεύς” με τη νέα δίκαιη νομοθεσία.
Η γέννηση του καινούργιου, οι νέοι θεσμοί, το νέο δίκαιο αντιμετωπίζονται όμως εχθρικά από το κατεστημένο όλων των εποχών. Η αόρατη προστασία παρέχεται από τις ίδιες εκείνες δυνάμεις που το γεννούν, οι οποίες και ενδιαφέρονται για την επικράτηση του, ώσπου να ξανάρθει στο προσκήνιο η νέα ανατροπή του και η εκ νέου χρεία μυστικής και αποφασιστικής προστασίας του νέου καθεστώτος. Ακριβώς,για το λόγο αυτό επιστρατεύονται οι Κουρήτες ,δηλαδή οι κοινωνικές δυνάμεις, που ωθούν την εξέλιξη του νέου δικαίου. Οι Κουρήτες χορεύουν προφυλάσσοντας το βρέφος. Η αίγα Αμάλθεια ή η νύμφη Μέλισσα (δηλαδή η ιστορία-τροφός),που προσφέρουν το γάλα ή το μέλι στο νεογέννητο θεό συμβολίζουν το ιστορικού γίγνεσθαι και προστατεύονται από ένα χρυσό σκύλο.
Δεν είναι, άλλωστε, άνευ σημασίας και οι μυθολογικές δοξασίες που εμφανίζουν το Δία να ανατρέφεται στο σπήλαιο παρέα με αετό και περιστέρι. Πρόκειται για δύο κατ’ αρχάς αντιφατικά στοιχεία, ενδεικτικά όμως του συμβολισμού που περιέχει η μυστική γέννηση του Δία στο σπήλαιο. Ο Δίας, ως εκφραστής του Νέου Δικαίου πρέπει να χειραγωγηθεί με το δυναμισμό της αετίσιας φύσης,η οποία όμως θα παραμείνει μια απλή κτηνώδης βία,εάν δεν μπολιασθεί με την ηρεμία, την πραότητα και τη σοφία που ενσαρκώνει το σύμβολο του περιστεριού.
Σε αντιδιαστολή δηλαδή με την φρενίτιδα του Κρόνου (που κατασπαράζει τα παιδιά του) ο Δίας,ως σύμβολο του επικρατήσαντος πλέον δικαίου,αντικατοπτρίζει τη νέα τάξη πραγμάτων που επιχειρεί να ρυθμίσει “συνειδητά” στην αυγή της ιστορίας το ανθρώπινο “χάος”,δηλαδή το προισχύσαν πλαίσιο της άδικης ανομίας και της επικράτησης του ισχυρότερου.Επομένως,η συνειδητότητα, κατά πρώτο λόγο ,ταυτίζεται απολύτως με το “Νόμο”,με την επιβολή δηλαδή του νόμου απέναντι στην τυφλή βία, που καταβροχθίζει τα πάντα,πιστό αντίγραφο της οποίας αποτελεί ο Κρόνος,ο οποίος ελλείψει δικαίου (και κατ’ επέκταση του ουσιώδους: της συνείδησης) κατασπαράσσει τα ίδια του τα δημιουργήματα.Με αυτήν την έννοια, η γέννηση του Δία δεν απεικονίζει μια απλή ιστορική αλλαγή. Αποτυπώνει την εμφάνιση της ιστορίας και της συνείδησης ταυτοχρόνως. Αυτές δεν στερούνται πλέον νοήματος λόγω της έλευσης του “Νόμου”, γεννημένου στο σπήλαιο της Ίδης υπό τη μορφή του Δία.
Ακριβώς, αυτή τη σοφία του νόμου και τη “δίκαιη αυθεντία” της θα αμφισβητήσουν εν τη γενέσει τους οι Τιτάνες,οι αδελφοί του Κρόνου,που εκφράζουν τις αχαλίνωτες δυνάμεις της ζωής.Οι τελευταίοι δεν έχουν κανένα λόγο να είναι ευχαριστημένοι με την εμφάνιση του δικαίου που επιβάλλει κανόνες, διαμορφώνει συμπεριφορά, καθορίζει όρια. Αυτά τα “ορια” είναι για τους Τιτάνες το τέλος του αχαλίνωτου, του ζωώδους, της ίδιας τους της φύσης.Αυτό το αντιλαμβάνονται πλήρως και αντιστέκονται έως θανάτου. Στην πραγματικότητα, εδώ πρόκειται για μια ανυπέρβλητης διαύγειας απεικόνιση του διχασμού της ιστορικής-πλέον- συνείδησης έναντι του τεθέντος ζητήματος της επιλογής του “Νόμου” και του “Κανόνα”.
Με άλλα λόγια, η μυστική γέννηση του Δία στην Ίδη φέρνει την ανθρωπότητα προ των ευθυνών της απέναντι στο συνειδητό μέλλον,που δεν “πρέπει” να είναι όπως στο παρελθόν.Το παρελθόν (Τιτάνες) απεικονίζει τη δύναμη του ισχυρού,το βασίλειο των ενστίκτων,την εδώ και τώρα ικανοποίηση των ανθρώπινων πόθων. Αντίθετα, μετά τη γέννηση του Δία, το μέλλον “πρέπει” να είναι μία διαρκής νίκη του πνεύματος απέναντι στα αχαλίνωτα ένστικτα, ο θρίαμβος του δικαίου,εν τέλει, απέναντι στο άναρχο που,ελλείψει νοήματος και τάξης, καταντά άδικο.
[1] Ο Οδυσσέας Σπαχής είναι Εφέτης Διοικητικών Δικαστηρίων και διδάσκει στην Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών.Το Δοκίμιο του το «Ιερό και το Δίκαιο στο Μινωικό Μύθο» εκδόθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης από τις εκδόσεις «Αναλόγιο», το 2002.