Απόφαση 2633/2021, 18ο Τριμελές
Πρόεδρος: Ελένη – Αγγελική Λουκά, Πρόεδρος Δ.Δ. (κατά το χρόνο δημοσίευσης της απόφασης)
Εισηγητής: Βασίλειος Βουδούρης, Πρωτοδίκης Δ.Δ.
Από τις διατάξεις του άρθρου 15 παρ. 2 του Συντάγματος συνάγεται ότι οι τηλεοπτικοί σταθμοί, στους οποίους παραχωρείται η χρήση συχνοτήτων, οι οποίες από τη φύση τους δεν είναι απεριόριστες και αποτελούν δημόσιο αγαθό, οφείλουν να υπηρετούν με το μεταδιδόμενο από αυτούς πρόγραμμα τους συνταγματικώς καθοριζόμενους στόχους της ραδιοτηλεόρασης, δηλαδή την αντικειμενική και με ίσους όρους μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων, καθώς και προϊόντων λόγου και τέχνης (Σ.τ.Ε. 60/2020 σκ. 15, 5385/2012 σκ. 6, 1687/2011 σκ. 6). Οι διατάξεις αυτές θέτουν το πλαίσιο της λειτουργίας της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης (κρατικής και ιδιωτικής), που υπόκειται στον άμεσο κρατικό έλεγχο, διέπεται από το καθεστώς της προηγουμένης άδειας και η λειτουργία της εξυπηρετεί συγκεκριμένους σκοπούς δημοσίου συμφέροντος (Σ.τ.Ε. 3490/2006 σκ. 4), ενόψει της ιδιαίτερης δύναμης επιρροής που οι ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί διαθέτουν στη διαμόρφωση της γνώμης των πολιτών ως προς τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα (Σ.τ.Ε. Ολ. 2315/2018 σκ. 18). Για το λόγο αυτό, με το άρθρο 15 του Συντάγματος δεν θεσπίζεται ατομικό δικαίωμα ίδρυσης ραδιοφωνικού και τηλεοπτικού σταθμού, αλλά η διαμόρφωση ενός τέτοιου δικαιώματος αφήνεται στον κοινό νομοθέτη, ο οποίος, κατά την ρύθμιση του εν λόγω θέματος, τελεί υπό τους όρους και περιορισμούς της παραγράφου 2 του άρθρου αυτού (Σ.τ.Ε. 60/2020 σκ. 12). Περαιτέρω, από το άρθρο 15 παρ. 2 του Συντάγματος, ερμηνευόμενο υπό το πρίσμα αφενός μεν των άρθρων 5 παρ. 1, 14 παρ. 1 και 29 παρ. 1 αυτού, αφετέρου δε του άρθρου 51 αυτού, απορρέει ευθέως υποχρέωση του Κράτους, κατά την προεκλογική περίοδο, να διαθέτει στα πολιτικά κόμματα τα κρατικά ραδιοτηλεοπτικά μέσα και να υποχρεώνει τα ιδιωτικά να διαθέτουν χρόνο στα κόμματα, προκειμένου να παρουσιάζουν τις πολιτικές τους θέσεις. Ο πυρήνας της υποχρέωσης αυτής, κατ’ εφαρμογή της βασικής αρχής της αντικειμενικότητας που διέπει κατ’ άρθρο 15 παρ. 2 του Συντάγματος τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα, περιλαμβάνει τη διάθεση σε όλα ανεξαιρέτως τα πολιτικώς υποστατά κόμματα ενός ελάχιστου, πλην ικανού, χρόνου για την παρουσίαση στο εκλογικό σώμα των ουσιωδών σημείων του προγράμματός τους (πρβλ. Σ.τ.Ε. Ολ. 1288/1992 σκ. 9). Ειδικότερα, όπως προκύπτει από τη ρητή γραμματική διατύπωση της διάταξης του εδαφίου δ’ της παρ. 2 του άρθρου 15 του Συντάγματος, με αυτή θεσπίζεται η υποχρέωση των ραδιοτηλεοπτικών μέσων να μεταδίδουν δωρεάν τις εργασίες της Βουλής και των επιτροπών της, καθώς και τα προεκλογικά μηνύματα των πολιτικών κομμάτων. Όπως συνάγεται, δε, από τις εργασίες αναθεώρησης του Συντάγματος του έτους 2001 [Πρακτικά της Ολομέλειας της Βουλής των Ελλήνων, Συνεδρίαση ΡΖ΄, 7.2.2000 (πρωί), σελ. 4538, 4540, 4541, 4542, 4544, 4548, 4565, 4570], σκοπός της συνταγματικής κατοχύρωσης της υποχρεωτικής και δωρεάν εκ μέρους των ραδιοτηλεοπτικών μέσων μετάδοσης των προεκλογικών μηνυμάτων των κομμάτων, η οποία συνιστά υποχρέωση δημόσιας υπηρεσίας των ραδιοτηλεοπτικών μέσων (Σ.τ.Ε. Ολ. 1901/2014 σκ. 18 και 19), ήταν ο τερματισμός, κατά την ευαίσθητη προεκλογική περίοδο, της σχέσης αλληλεξάρτησης μεταξύ των πολιτικών κομμάτων και των μέσων μαζικής ενημέρωσης, δημιουργούμενης διά των μεταξύ τους οικονομικών συναλλαγών για την αγορά ραδιοφωνικού και τηλεοπτικού χρόνου από τα κόμματα με σκοπό την προβολή των πολιτικών τους θέσεων. Επιπλέον, δεδομένου ότι κατά την προεκλογική περίοδο εφαρμόζεται ειδικό κανονιστικό καθεστώς, ενόψει του ότι για την «ελεύθερη και ανόθευτη εκδήλωση της λαϊκής θέλησης» που αποτελεί «έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας» απαιτείται η κατά το δυνατόν πληρέστερη, έγκαιρη και πολύπλευρη ενημέρωση του εκλογικού σώματος (Σ.τ.Ε. 2863/2013 σκ. 6, 3427/2010 Ολ. σκ. 8), με την ίδια διάταξη επιδιώχθηκε η επίτευξη του συνταγματικού σκοπού της εξασφάλισης στα πολιτικά κόμματα ενός ελάχιστου, πλην ικανού, χρόνου για την παρουσίαση των θέσεων και των προγραμμάτων τους από τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα, μέσω της παραχώρησης από το Κράτος του αναγκαίου ραδιοτηλεοπτικού χρόνου προς τα πολιτικά κόμματα, ως μία μορφή κρατικής ενίσχυσης των τελευταίων κατά τον προεκλογικό τους αγώνα, χρόνος ο οποίος προηγουμένως παραχωρείται δωρεάν στο Κράτος από τους ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς, που συνιστούν τα υποκείμενα της θεσπιζόμενης υποχρέωσης, ήτοι χωρίς την αποκόμιση οικονομικού οφέλους εκ μέρους των ραδιοτηλεοπτικών μέσων ως προς τον εν λόγω ραδιοτηλεοπτικό χρόνο από οποιονδήποτε δημόσιο ή ιδιωτικό φορέα, συμπεριλαμβανομένου του Ελληνικού Δημοσίου. Αντίθετη δε ερμηνεία, κατά την οποία τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα δικαιούνται οικονομικό αντάλλαγμα από το Ελληνικό Δημόσιο για την παραχώρηση προς το Κράτος τηλεοπτικού χρόνου, προκειμένου αυτός να διατεθεί για την προβολή των προεκλογικών μηνυμάτων των κομμάτων, ανεξαρτήτως του ότι θα ερχόταν σε ευθεία αντίθεση με τη ρητή γραμματική διατύπωση της εν λόγω διάταξης, στην οποία γίνεται λόγος για την υποχρέωση των ραδιοτηλεοπτικών μέσων να μεταδίδουν δωρεάν τα προεκλογικά μηνύματα των κομμάτων, θα παρακόντιζε τον επιδιωκόμενο από τη συνταγματική αυτή διάταξη ανωτέρω σκοπό δημοσίου συμφέροντος, διότι θα επέτρεπε την, με έμμεσο τρόπο, αποκόμιση οικονομικού οφέλους εκ μέρους των ραδιοτηλεοπτικών μέσων για την εκπλήρωση της επίμαχης υποχρέωσής του κατά την κρίσιμη προεκλογική περίοδο. Τέλος, λαμβάνοντας υπόψη ότι στον χώρο των μέσων μαζικής ενημέρωσης και σε σχέση με τους περιορισμούς που μπορούν να επιβληθούν στις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτό, εφαρμόζονται, ως ειδικότερες, οι διατάξεις του άρθρου 15 παρ. 2 του Συντάγματος, οι οποίες αναφέρονται μόνο στον τρόπο λειτουργίας της ραδιοφωνίας και τηλεόρασης και τον έλεγχο του τρόπου αυτού από το Κράτος (Σ.τ.Ε. Ολ. 3031/2008 σκ. 8), τα δικαιώματα στην οικονομική και επιχειρηματική ελευθερία και στην ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία, καθώς και ο σεβασμός στην περιουσία του προσώπου προστατεύονται μεν με τα άρθρα 5 παρ. 1 και 3, 106 παρ. 2 και 17 παρ. 1 του Συντάγματος, αντίστοιχα, εντός όμως των ορίων του Συντάγματος και των νόμων, το ίδιο δε το Σύνταγμα στο άρθρο 15 παρ. 2 επιβάλλει τον άμεσο έλεγχο του Κράτους στη ραδιοφωνία και στην τηλεόραση για την εξασφάλιση, μεταξύ άλλων, με το εδάφιο δ’ της ίδιας παραγράφου, του αναγκαίου ραδιοτηλεοπτικού χρόνου στα πολιτικά κόμματα για τη δωρεάν μετάδοση από τα τηλεοπτικά μέσα των προεκλογικών τους μηνυμάτων και, συνεπώς, η εφαρμογή της εν λόγω διάταξης δεν θα μπορούσε, μέσα στο πλαίσιο της προεκτεθείσας ερμηνείας, σύμφωνα με τις αρχές της πρακτικής εναρμόνισης των συνταγματικών διατάξεων, να οδηγήσει, κατ’ αρχήν, σε προσβολή του πυρήνα των ανωτέρω ατομικών δικαιωμάτων των προσώπων που κατέχουν και λειτουργούν μέσα μαζικής ενημέρωσης (πρβλ. 2714/2018 σκ. 12) ούτε παρίσταται, κατά την κρίση του Δικαστηρίου, κατ’ αρχήν ως προδήλως απρόσφορη ή μη αναγκαία ή υπερβαίνουσα προδήλως το απαραίτητο για την πραγματοποίηση του επιδιωκόμενου σκοπού μέτρο.
Κρίση του Δικαστηρίου ότι κατά την έννοια των διατάξεων του άρθρου 15 παρ. 2 του Συντάγματος, η μετάδοση των προεκλογικών μηνυμάτων των πολιτικών κομμάτων από τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα διενεργείται δωρεάν για τα πολιτικά κόμματα και αζημίως για το Ελληνικό Δημόσιο. Η ρύθμιση αυτή δεν θίγει τον πυρήνα των δικαιωμάτων στην οικονομική και επιχειρηματική ελευθερία, στην ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία και στον σεβασμό της περιουσίας των προσώπων που κατέχουν και λειτουργούν μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα οποία προστατεύονται με τα άρθρα 5 παρ. 1 και 3, 106 παρ. 2 και 17 παρ. 1 του Συντάγματος, αντίστοιχα, ούτε παρίσταται, κατ’ αρχήν, ως προδήλως απρόσφορη ή μη αναγκαία ή υπερβαίνουσα προδήλως το απαραίτητο για την πραγματοποίηση του επιδιωκόμενου σκοπού μέτρο. Συνακόλουθα, οι σχετικοί περιορισμοί που τίθενται με τις διατάξεις του άρθρου 10 παρ. 1 του ν. 3023/2002 (Α’ 146) και τις κατ’ εξουσιοδότηση αυτών εκδοθείσες κοινές υπουργικές αποφάσεις, οι οποίες αποσκοπούν στην εκπλήρωση του σκοπού δημοσίου συμφέροντος που επιδιώκεται με το άρθρο 15 παρ. 2 εδ. δ’ του Συντάγματος, δεν αντίκεινται στην αρχή της αναλογικότητας, στα άρθρα 5, 14, 17 και 106 του Συντάγματος ούτε στα άρθρα 10 της Ε.Σ.Δ.Α. και 1 του Πρώτου Προσθέτου Πρωτοκόλλου της ίδιας Σύμβασης.